مفصل مصنوعی چیست و چه کاربردهایی دارد – قسمت دوم

20120224_inq_he1joints24-a

در قسمت قبلی همین مطلب در مورد مفصل مصنوعی و ساختار آن توضیحاتی دادیم. از رایج ترین مفاصل مصنوعی نام بردیم و کلیاتی را به طور مشروح بیان کردیم. در ادامه نوشته قبلی این بار به تشریح چهار مورد از مفصل های مصنوعی که استفاده بیشتری دارند خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.

مفصل زانو

تعویض مفصل زانو که به آن آرتروپلاستی زانوKnee arthroplasty هم میگویند نوعی جراحی است که با استفاده از آن سطح مفصلی استخوان های ران و ساق در مفصل زانو را با یک سطح مصنوعی جایگزین میکنند. مهمترین هدف تعویض مفصل زانو از بین بردن دردی است که در زانو براثر ساییدگی و آرتروز، روماتیسم و یا تخریب سطح مفصلی ایجاد شده است. بدست آوردن دامنه حرکتی مطلوب در مفصل زانو و اصلاح تغییر شکل های ایجاد شده در زانو از دیگر بکار گیری مفصل مصنوعی زانو است.

وقتی غضروف مفصلی زانو به هر علتی تخریب میشود حرکت مفصل دردناک شده و مفصل دچار خشکی و محدودیت حرکتی میشود. در این وضعیت میتوان با تعویض سطوح مفصلی حرکات مفصل را بهتر کرده و درد را از بین برد. عمل جراحی تعویض مفصل زانو یکی از موفق ترین اعمال جراحی است. در غالب اوقات مفصل مصنوعی زانو بیش از ۲۰ سال عمر میکند.

عمل جراحی تعویض مفصل زانو بیشتر در افراد مسن و میانسال انجام میشود ولی امروزه با بکارگیری مفاصل مصنوعی بهتر و تکنیک های جراحی جدیدتر میتوان در سنین جوانی و حتی نوجوانی هم این عمل را انجام داد. سن بیمار، وزن وی و یا جنسیت او عامل تعیین کننده در تصمیم گیری برای انجام جراحی نیست و مهمترین عامل در تصمیم گیری شدت درد بیمار و ناتوانی است که این درد برای زندگی بیمار ایجاد کرده است. البته باید این نکته را در نظر داشت که در افراد چاق احتمال عفونت بعد از جراحی ۳ برابر و احتمال لق شدن مفصل ۱٫۵ برابر افراد معمولی است.

در تصمیم گیری برای انجام جراحی نکات زیر اهمیت دارند:

  • آیا شدت درد و محدودیت حرکت، توانایی بیمار را برای انجام دادن کارهای روزمره مانند راه رفتن، بالا رفتن از پله، سوار ماشین شدن و نشستن روی صندلی کاهش داده است؟
  • آیا درد در هنگام استراحت هم وجود دارد؟
  • آیا تورم زانو با دارو از بین نمیرود و یا بیمار تحمل دارو را ندارد؟
  • آیا شکل ظاهری زانو تغییر زیادی پیدا کرده است؟
  • آیا دارو دیگر نمیتواند درد زانوی بیمار را از بین ببرد؟

مهمترین بیماری هایی که مفصل زانو را به حدی تخریب میکنند که نیاز به تعویض مفصل پیدا میشود عبارتند از:

  • آرتروز و ساییدگی مفصل زانو که معمولا در سنین بالا ایجاد شده و وسعت میابد. آرتروز زانو با تخریب غضروف مفصل شروع شده و در نهایت موجب خراب شدن استخوان میشود.
  • روماتیسم مفصلی که آن هم موجب تخریب غضروف مفصل زانو و در نهایت آسیب به استخوان مفصل میشود.
  • بد جوش خوردن یا جوش نخوردن شکستگی های داخل مفصلی که بعد از چند سال موجب ساییدگی و خراب شدن مفصل میشوند.

برای انجام جراحی تعویض مفصل زانو پزشک جراح با برش هایی که در سطح پایینی استخوان ران و سطح بالایی استخوان تیبیا (درشت نی) میدهد باقیمانده غضروف مفصلی و مقدار کمی از استخوان را از این نواحی برمیدارد سپس قطعات فلزی را بجای آنها قرار داده و آنها را با ماده خاصی به نام سیمان استخوانی به بستر استخوان محکم میکند. سپس یک قطعه پلاستیکی از جنس پلی اتیلن محکم را در بین این دو قطعه فلزی قرار میدهد.

بدین ترتیب استخوان های ران و درشت نی میتوانند به راحتی و بدون درد بر روی هم حرکت کنند. جراح در حین تعویض مفصل زانو برش های استخوانی را به نحوی انجام میدهد که تغییر شکل و انحراف زانو هم تصحیح شود.

مفصل لگن

مفصل مصنوعی لگن ساختاری متشکل از فلز و پلی اتیلن یا سرامیک است که بجای مفصل طبیعی لگن که به عللی دچار تخریب شده است و در محل آن کار گذاشته میشود.

مفصل مصنوعی لگن درد ناشی از تخریب مفصل را از بین برده و میتواند توانایی بیمار در انجام فعالیت های بدنی را به نحو چشمگیری بهبود دهد. مفصل مصنوعی لگن میتواند دامنه حرکتی مفصل ران را بهتر کرده و کوتاهی اندام بیمار را تا حدود زیادی جبران کند.

مفصل مصنوعی لگن در چه مواردی بکار میرود؟

تقریبا به هر علتی که مفصل ران دچار تخریب شده باشد میتوان آنرا با یک مفصل مصنوعی لگن جایگزین کرد. مفصل ران به علل مختلفی میتواند خراب شود که شایعترین آنها عبارتند از:

  • آرتروز و ساییدگی مفصل
  • نکروز یا سیاه شدن سر استخوان ران
  • بد جوش خوردن شکستگی استابولوم
  • عفونت مفصل ران
  • تغییر شکل های مادرزادی مفصل ران در ناحیه لگن مانند دیسپلازی استابولوم

مفصل مصنوعی لگن چه ساختمانی دارد؟

دو نوع مفصل مصنوعی لگن وجود دارد:

  • مفصل مصنوعی سیمانی لگن
  • مفصل مصنوعی غیر سیمانی لگن

منظور از سیمان که به آن سیمان استخوانی هم میگویند چسبی مخصوص از جنس پلی آکریلات است که پزشک ارتوپد با استفاده از آن قسمت های مختلف مفصل مصنوعی را به استخوان بیمار متصل میکند. مفصل مصنوعی سیمانی نوعی مفصل مصنوعی لگن است که به توسط سیمان به استخوان بیمار متصل میشود. در مفصل مصنوعی غیر سیمانی قسمت های مختلف مفصل بدون استفاده از سیمان به استخوان بیمار پیچ میشود و یا چنان فیت استخوان بیمار است که در درون آن سفت شده و سپس با رشد استخوان در درون خلل و فرج ریزی که بر روی آن قرار دارد به استخوان محکم میشود.

مفصل مصنوعی غیر سیمانی لگن سه قسمت عمده دارد. یک کاسه فلزی و یک کره فلزی که درون کاسه حرکت میکند و یک لایه پلاستیکی از جنس پلی اتیلین که بین این دو قرار گرفته است.

کاسه فلزی : حین عمل جراحی تعویض مفصل لگن، سطح داخلی حفره استابولوم تراشیده شده و کاسه فلزی در درون آن قرار میگیرد. این کاسه یا آنچنان فیت حفره تراشیده شده است که در آن سفت میشود و یا با پیچ به آن متصل میگردد.

سپس پزشک جراح سر تخریب شده استخوان ران را خارج کرده و یک سر فلزی را جایگزین آن میکند. این سر فلزی یک دنباله به نام دستهStem دارد که در درون کانال استخوان ران فرو برده میشود. این دسته چنان در داخل کانال استخوان ران فیت میشود که مجکم در آن جای میگیرد.

قسمت دیگر مفصل مصنوعی لگن یک کاسه پلاستیکی از جنس پلی اتیلن است که در درون کاسه فلزی قرار داده شده و سپس سر فلزی در درون این کاسه پلی اتیلنی جای داده میشود. سر فلزی مفصل مصنوعی لگن در درون این کاسه پلاستیکی در تمام جهات حرکت میکند.

در مفصل مصنوعی سیمانی کاسه فلزی وجود ندارد و کاسه پلاستیکی مستقیما به توسط سیمان به درون حفر استابولوم چسبیده میشود. همچنین دسته زیر سر فلزی مفصل مصنوعی به توسط سیمان در درون کانال استخوان ران چسبانده میشود.

جنس دسته (که به آن استمStem هم میگویند) از فلز تیتانیوم یا آلیاژ کروم- کبالت بوده و به اشکال گوناگون طراحی و ساخته میشود. قسمت گوی یا سر، معمولا از آلیاژ کروم- کبالت یا از مواد سرامیکی (اکسید آلومینیوم یا اکسید زیرکونیم) ساخته میشود. سطح رویی این گوی را بسیار صاف و صیقلی میسازند تا به راحتی در درون کاسه حرکت کند.

موادی که در ساخت این مفاصل مصنوعی بکار میروند با بدن سازگارند و از طرف بدن دفع نمیشوند. این مواد تا حد زیادی در مقابل سایش و زنگ زدگی مقاومند. به اندازه کافی قوی هستند تا بتوانند وزن بدن را تحمل کرده و شکسته نشوند و به اندازه کافی قابلیت ارتجاعی دارند تا ترد و شکننده نباشند. بنابراین این مفاصل مصنوعی از مواد بسیار پیشرفته و با استاندارد و تکنولوژی بالایی ساخته میشوند و همین عامل موجب بالا بودن نسبی قیمت آنها است.

مفصل مصنوعی لگن چقدر عمر میکند؟

تعویض مفصل ران یکی از موفقیت آمیز ترین اعمال جراحی است. این نوع عمل جراحی در از بین بردن درد مفصل لگن و برگرداندن بیمار به یک زندگی فعال بسیار کارا است با این حال مفصل مصنوعی لگن هم مانند مفصل طبیعی بدن انسان میتواند بتدریج ساییده شده و با گذشت زمان کم کم دچار فرسودگی شود. ممکن است کاسه پلاستیکی پلی اتیلنی بتدریج ساییده شده و یا ممکن است کم کم دسته فلزی و یا کاسه فلزی در درون استخوان ران و لگن لق شوند و یا ممکن است بتدریج استخوان اطراف مفصل مصنوعی با بالا رفتن سن بیمار فرسوده شده و دچار خوردگی گردد.

در این موارد پزشک جراح مفصل مصنوعی لگن را از بدن بیمار خارج کرده و با یک مفصل جدید جایگزین میکند.

مفصل مصنوعی ران در اکثریت موارد قریب به ۲۵-۲۰ سال عمر میکند. البته ممکن است در بعضی افراد مفصل بسیار بیشتر از این کار کند و یا بر عکس ممکن است مفصل زودتر دچار فرسودگی شود. عمر مفصل مصنوعی تا حد زیادی به تبحر جراح در کارگذاری درست آن وابسته است.

طول عمر مفصل مصنوعی ران در جوانتر ها و کسانی که زندگی فعالتر و پر تحرک تری دارند قدری کمتر است و آنهم به علت فشار های زیادی است که فرد به مفصل مصنوعی وارد میکند. با پیشرفت تکنولوژی و بکار بردن مفاصل مصنوعی بهتر عمر این مفاصل روز به روز در حال افزایش است.

مفصل مچ دست

تعویض مفصل مچ دست بسیار کمتر از تعویض مفصل در زانو یا مفصل ران انجام میشود با این حال در بعضی بیماران مبتلا به تخریب شدید مفصل مچ دست این عمل جراحی میتواند درد بیمار را تا حدود زیادی کاهش داده و حرکات و توانایی های مچ را بهبود دهد.

چرا تعویض مفصل مچ دست انجام میشود؟

در بعضی بیماری ها غضروف مفصل مچ بتدریج نازک شده و بعد از مدتی از بین میرود. این روند موجب ساییده شدن استخوان ها بر روی هم شده و ایجاد درد و محدودیت حرکتی میکند. شایعترین این بیماری ها آرتروز و روماتیسم مفصلی هستند. در این موارد میتوان با تعویض مفصل مچ دست مانع از سایش استخوان ها شده و در نتیجه درد را از بین برده و دامنه حرکتی مفصل را تا حدود زیادی بهبود داد.

گرچه برای درمان درد ناشی از آرتریت، از عمل جراحی خشک کردن یا آرترودز مفصل مچ دست هم استفاده میشود، خشک کردن مچ دست موجب از بین رفتن حرکات آن میشود. در بعضی آرتریت ها مانند روماتیسم مفصلی (آرتریت روماتوئید) ممکن است هر دو مفصل مچ دست تخریب شده و دچار درد و محدودیت حرکتی شدید شوند. در این حال خشک کردن هر دو مفصل مچ دست میتواند فعالیت های روزمره فرد را تا حدود زیادی مختل کند.

در چنین بیمارانی بسیاری از جراحان پیشنهاد میکنند که یک مچ دست بیمار خشک شده و برای مچ دیگر از مفصل مصنوعی استفاده شود. در این حال بیمار میتواند از مچ دستی که خشک شده است با قدرت بیشتری استفاده کرده و اجسام سنگین تر را بلند کند و با استفاده از مچ دست دیگر که تعویض مفصل شده حرکات ظریف تر را که به دامنه حرکتی بالاتری در مچ دست نیاز دارند انجام دهد.

تفاوت نتیجه عمل جراحی تعویض مفصل و خشک کردن مفصل چیست؟

عمل جراحی خشک کردن مچ دست و تعویض مفصل مچ دست هر دو میتوانند درد مچ را از بین ببرند. با این حال عمل خشک کردن مچ موجب میشود مفصل کاملا پایدار و قوی و محکم شده و به بیمار اجازه میدهد تا نیروی زیادی را به مفصل وارد کرده و از آن در بلند کردن اجسام سنگین استفاده کند. به همین علت از این نوع عمل جراحی بیشتر در افراد جوان که نیاز به انجام فعالیت های بدنی سنگین تر دارند استفاده میشود.

از طرف دیگر عمل تعویض مفصل مچ دست موجب میشود تا حرکات مچ دست خیلی بهتر انجام شوند. از این نوع جراحی بیشتر در افراد مسن که قدرت زیادی از مفصل خود نمیکشند استفاده میگردد.

در عمل تعویض مفصل مچ دست مفصل مصنوعی معمولا پس از مدتی لق میشود و هرچه استفاده بیمار از مچ دست بیشتر بوده و با آن بیشتر کار کند عمر این مفصل کوتاه میشود پس واضح است که افراد مسن که کار کتری با مچ دست انجام میدهند و احتمالا عمر باقیمانده کمتری نسبت به یک جوان در پیش رو دارند از این روش جراحی بیشتر سود میبرد.

از طرف دیگر انجام جراحی تعویض مفصل در یک فرد جوان میتواند موجب لق شدن زود هنگام آن شود. حتی اگر این اتفاق زود نیفتد باز با در نظر گرفتن سال های باقیمانده زیادی که از عمر یک فرد جوان باقی مانده است به احتمال زیاد وی در سال های بعد نیاز به تعویض مجدد مفصل مصنوعی خواهد داشت.

مفصل مچ پا

عمل جراحی تعویض مفصل مچ پا یا آرتروپلاستی مچ پاAnkle arthroplasty نوعی جراحی است که در آن مفصل تخریب شده و دردناک مچ پا خارج شده و به جای آن از یک مفصل مصنوعی استفاده میشود. این عمل جراحی گرچه بسیار کمتر از تعویض مفصل ران و تعویض مفصل زانو انجام میشود ولی با پیشرفت مفاصل مصنوعی مچ پا و بهتر شدن تکنیک بتدریج در حال گسترش بوده و در بعضی موارد میتواند جایگزین خوبی برای عمل جراحی خشک کردن مفصل مچ پا باشد.

علت انجام تعویض مفصل مچ پا چیست؟

شایعترین علت انجام تعویض مفصل مچ پا آرتروز یا ساییدگی مفصل مچ است. این ساییدگی موجب درد و محدودیت و تورم مچ پا شده و راه رفتن بیمار را با مشکل مواجه میکند. تعویض این مفصل خراب شده با یک مفصل مصنوعی میتواند تا حدود زیادی درد بیمار را کاهش دهد.

انجام عمل جراحی تعویض مفصل مچ پا به اندازه جراحی های تعویض مفاصل ران یا زانو متداول نیست. علت اینست که هنوز نتایج درمانی این عمل جراحی به خوبی تعویض مفاصل زانو و ران نشده است. عمر مفاصل مصنوعی مچ پا احتمالا کمتر از مفاصل مصنوعی ران و زانو است و عمل جراحی میتواند با عوارض احتمالی بیشتری همراه باشد. البته در سال های اخیر با پیشرفت تکنیک های جراحی و استفاده از مفاصل مصنوعی بهتر نتایج جراحی تعویض مفصل مچ پا در حال پیشرفت و بهتر شدن است.

در کسانی که دچار آرتروز شدید و تخریب پیشرفته مفصل مچ پا بوده و درد و محدودیت حرکتی آنها به هیچ روش درمانی دیگری پاسخ مناسبی نداده است از عمل جراحی تعویض مفصل مچ پا و یا آرترودز (خشک کردن) مفصل مچ پا استفاده میشود.

روش درمانی که امروزه در موارد بالا مد نظر قرار میگیرد بدین صورت است که در صورتی که آرتروز شدید در فرد جوان و فعالی ایجاد شده باشد از روش آرترودز یا خشک کردن مفصل استفاده میشود و اگر این وضعیت در فرد مسنی که فعالیت بدنی زیادی ندارد بوقوع بپیوندد میتوان از تعویض مفصل مچ پا استفاده کرد.

گردآوری: سعید حجتی

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *